Temat męki i śmierci (w różnych wymiarach) nieustannie przewija się przez twórczość Pendereckiego. W najjaskrawszy sposób wyeksponowany jest w "Pasji według św. Łukasza", występował też w "Stabat Mater" jako utworze samodzielnym, w "Dies irae", a także w elektronicznej "Brygadzie śmierci". Temat ten obecny jest poprzez całą histo­rię muzyki europejskiej, muzyki wyrosłej przecież z gloryfikującego cierpienie chrześcijaństwa. W spo­sób jawny, bo "fabularny", występuje u Pende­reckiego w dwóch dziełach: "Pasji" i "Diabłach". Przy okazji tych dwóch kompozycji można by za­stanowić się nad tym, czy istnieje - czy istnieć może - coś takiego, jak "muzyka humanistyczna"; taka, która podejmuje problemy wielkiej wagi, sacrum i profanum, dobra i zła, człowieczeństwa, etyki; czy może być ona na swój sposób dyskur­sywna? Sądzę, że istnieją takie dzieła, które mogą być ro­zumiane - raczej odczuwane - jako "humani­styczne", także "ideologic