Dlaczego milczy? Dlaczego nie podniósł głosu w obliczu zbrod­ni, jakich nie znała dotąd historia? Miliony chrześcijan w okupo­wanej przez Niemców Europie zada­wały sobie to pytanie. Było to dla nich milczenie niepojęte. Próbowano go później usprawiedli­wić. Kiedy jednak badacze dziejów najnowszych dotarli do dokumentów nagromadzonych w dyplomatycznych dossiers i w tajnych kancelariach, kie­dy sięgnięto do źródeł pamiętnikar­skich i zabrali głos autorytatywni świadkowie - wszystkie te usprawied­liwienia okazały się bezzasadne. Runę­ła legenda, że "nie był poinformowa­ny" o obozach, krematoriach, ekster­minacjach, kiedy zapoznano się z tre­ścią raportów, jakie od dostojników ko­ścielnych płynęły na ręce papieża z krajów podbitych i okupowanych. Nie ostały się też tłumaczenia Piusowej powściągliwości jego rzekomą humani­tarną obawą, by piętnując oprawców nie pogorszyć jeszcze bardziej losu ich ofiar. Wiadomo już dziś