"M.G." Pawła Demirskiego w reż. Moniki Strzępki w Teatrze Polskim w Warszawie. Pisze Marcelina Obarska w portal Culture.pl.

fot. Magda Hueckel

To długo wyczekiwane – bo wstrzymane przez pandemię – przedstawienie funkcjonowało w kuluarowych rozmowach jako "spektakl o Magdzie Gessler", ale to oczywiście spore uproszczenie. Postać najsłynniejszej polskiej restauratorki posłużyła tu bowiem jedynie za pretekst do snucia scenicznej paraboli dotyczącej polskich wad, sporów i różnic w perspektywie społeczno-ekonomicznej. 

Rzecz rozpoczyna się od wypadku, jakiemu ulega samochód restauratorki (w tej roli sprawnie unikająca parodii, a jednak mimetycznie wierna pierwowzorowi Eliza Borowska) i jej asystentki (w roli Wiecznej Asystentki Nieswoich Spraw – Marta Ojrzyńska). Nieszczęście zdarza się w głębokiej polskiej "prowincji", w miejscu, z którego pochodzi zresztą asystentka i do którego za nic w świecie nie chce wracać. Gessler trafia więc do miejscowości, która niczym soczewka skupia przywary "małych ojczyzn": mamy tu księdza-pijaka, podstarzałego dyrektora opery, który pozuje na inteligenta (a z którego drwi sam Gombrowicz, który "objawia się" w jednej ze scen), jego znudzoną, dużo młodszą żonę, dziwacznego showmana-ubezpieczyciela, zadufanych w sobie właścicieli kempingowej pizzerii, obłąkańczo wręcz zestresowaną pracownicę gastronomii, a nawet Matkę Boską zmęczoną ciągłymi przywołaniami śmiertelników. Gessler trafia więc do tego miejsca – łączącego las z kolumnadą, romański kościółek z kempingiem – trochę zdumiona, trochę zniesmaczona. Dokładnie tak, jak trafia do restauracji, które odwiedza w ramach swojego słynnego show. 

Trudno streścić fabułę tego blisko czterogodzinnego przedstawienia (zapowiadanego jako musical, choć piosenek było tylko kilka, a struktura muzyczna nie dominowała całości pod względem formalnym), bo to raczej mozaikowy pamflet na prowincjonalną polskość, który dramaturgicznie zwodzi – pozoruje, że zaraz w końcu dotrzemy do tego, na co czekamy, czyli rzeczywistej interwencji Gessler, która "od lat przemierza cały kraj" i "z zabójczą skutecznością wypełnia swoją misję". Z tego oczekiwania twórcy przedstawienia nieco zresztą kpią – w jednej ze scen Gessler "w końcu" wykonuje swój popisowy numer i rzuca talerzami. "Kto w Polsce mieszka, ten się w cyrku nie śmieje", mówi w pewnym momencie Gessler, a cała niemal widownia szemrze chichotem, bo przecież lubimy się poczciwie pośmiać, trochę z siebie samych, trochę z tych, o których myślimy, że nie są nami (czyli z tzw. "prowincji"). Bo u Strzępki i Demirskiego dostaje się i prowincjonalnym "burmistrzom" (czyli tym, którym wydaje się, że rządzą i sieją postrach wśród mieszkańców) i zadufanej w sobie klasie średniej, która ma absurdalne wyobrażenia na temat klasy ludowej, i socjologom, którzy uważają, że najlepsze, co można zrobić z prowincją, to z niej wyjechać. Duet nie oszczędził nawet naszej najnowszej noblistki – wypowiedziana przez asystentkę refleksja na temat znikających połączeń autobusowych i wykluczenia komunikacyjnego zestawiona jest z cytatem z Tokarczuk mówiącym o tym, że kto nie pozostaje w ruchu i nie podróżuje, ten spotyka diabła. Okrągłe, aforystyczne zdania dobre do wygłoszenia w inteligenckim gronie zderzają się więc z materialnością życia tych, którzy, nawet gdyby chcieli, nie mogą "pozostawać w ruchu", bo nie stać ich na samochód, a linie autobusowe są sukcesywnie wymazywane z mapy połączeń. 

fot. Magda Hueckel

Choć w jednym z wywiadów Strzępka i Demirski przyznali, że obejrzeli wszystkie odcinki "Kuchennych rewolucji", mam poczucie, że albo powiedzieli to nieco na wyrost, albo obejrzeli je być może nieco nieuważnie. Postać Gessler jest jednak figurą dużo bardziej mroczną niż to zostało przedstawione w "M.G.". Ten mrok wynika m.in. z istotnej ambiwalencji: to z jednej strony osoba, która w swoich programach obnaża łamanie praw pracowniczych, staje po stronie słabszych w walce o godziwe pensje i ich terminowe wypłacanie, bez ogródek gani pracodawców, którzy stosują różne formy przemocy. Z drugiej zaś jej program i prezentowana przez nią postawa wpisują się stuprocentowo w kultywowaną przez współczesne media kulturę upokorzenia. Gessler w swoich programach wychodzi wręcz na mizoginkę, która nie waha się przed powiedzeniem właścicielce restauracji, że "musi być ładniejsza", komentuje w sposób niedopuszczalny wygląd otyłych osób, każe im zmieniać fryzury, niejednokrotnie po prostu poniewiera ludźmi, którzy widzą w niej jedyną nadzieję, żeruje na ich prywatnych historiach, a nawet pozwala sobie na chałupnicze próby psychologicznych analiz. Poza tym jej sposób bycia w programie utrwala toczącą Polskę chorobę folwarcznych relacji, w ramach których społeczeństwo dzieli się na panów i wasali, a odwiedzająca restaurację celebrytka jest z gruntu kimś lepszym niż podająca jej menu kelnerka. Wystarczy dodać do tego upodobanie do rzucania jedzeniem, czy bezmyślne marnowanie go i mamy pełen portret medialnego potwora stworzonego przez telewizję. Myślę, że gdyby protagonistką "Kuchennych rewolucji" był mężczyzna, bylibyśmy już dawno świadkami dyskusji o przemocy, do jakiej dochodzi w tym programie. 

Stworzone z ogromnym rozmachem przedstawienie (monumentalna, imitacyjna scenografia Arka Ślesińskiego, rzucone na kilka ekranów projekcje Jakuba Lecha i Adama Zduńczyka) w pełni wykorzystujące możliwości techniczne sceny (obrotówki wspierają utrzymanie scenicznej iluzji) okazuje się jednak dosyć nużącym widowiskiem oferującym kilka powierzchownych refleksji polityczno-społecznych. Część z nich jest też po prostu wtórna, ale widocznie – parafrazując klasyka – lubimy te żarty, które już znamy.