GDYBY Józef Sułkowski nie był postacią historyczną, wymyśliłby go zapewne Żeromski... Myśl to tak oczywista, iż niewykluczone jest, że ktoś ją już wcześniej zanotował. Jak­żeż "żeromskie" jest także stawianie obok hasła "Polska" (i na równi z nim) słowa "rewolucya". Archaiczna forma nie jest tu przypadkiem - i Sułkowski i Żeromski rozumieli pod tym pojęciem przede wszystkim nadanie ludzkich praw Michcikom i Zawilcom. Argument ostat­ni, ale też ważny - bohater umiera młodo, jak Władzio Jaszczołt, jak pozornie przygłupawy Ksawcio (on to bo­wiem, nie Szela i nie Hub Olbromski jest prawdziwym bohaterem "Turonia"). W tej sytuacji wystarczyło już tylko dopisać nieszczęśliwą (nie potwierdzoną przez biografów) miłość do matuańskiej księżniczki, filozofującego Venture'a, by utwór mieścił się w konwencjach epoki. "Sułkowski" jest sztuką bardzo nie­jednorodną. Akt I zapowiada szeroką panoramę "losów polskich", traktując głównie o spr