A Body for Harnasie to współczesna interpretacja baletu Harnasie – pionierski projekt łączy piękno muzyki Karola Szymanowskiego wykonywanej na żywo przez NOSPR z choreografią ikony współczesnego tańca Wayne’a McGregora i ruchomymi obrazami artysty wizualnego Bena Cullena Williamsa, tworząc ekscytujące widowisko muzyczno-filmowe.Podczas światowej prapremiery w Katowicach, muzyków Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia poprowadzi Edward Gardner. Kolejne pokazy projektu zaplanowano z udziałem London Philharmonic Orchestra w Royal Festival Hall w Londynie i Concertgebouw w Brugii.

fot. mat. organizatora

Twórcy projektu stanęli przed wyzwaniem: jak zaprezentować balet Szymanowskiego na scenie NOSPR, która w pierwotnym zamyśle nie była przeznaczona do prezentacji utworów z akcją sceniczną. „Pytanie, które sobie zadaliśmy na samym początku tego projektu, brzmiało: czy możemy wykorzystać współczesne technologie, żeby to, co niemożliwe, stało się możliwe” – mówi Ewa Bogusz-Moore, dyrektor naczelna i programowa NOSPR. Jako pomysłodawczyni projektu A Body for Harnasie do współpracy zaprosiła znakomitych twórców: ikonę tańca współczesnego Wayne’a McGregora i wielokrotnie nagradzanego artystę wizualnego Bena Cullena Williamsa, którzy sięgnęli po narzędzia cyfrowe oraz potencjał algorytmów sztucznej inteligencji.

Na scenie oprócz orkiestry NOSPR, Chóru Opery i Filharmonii Podlaskiej i tenora Andrzeja Lamperta pojawi się zupełnie nowy element: „ogromnych rozmiarów przestrzenna instalacja wideo, która będzie unosiła się nad estradą. Na pozostającej w ciągłym ruchu rzeźbie kinetycznej wyświetlona zostanie specjalnie stworzona warstwa wideo z udziałem tancerzy w choreografii Wayne’a McGregora. Obraz nie jest jednak dosłowny – podlega nieustannym przekształceniom przez sztuczną inteligencję, wytrenowaną na wielu godzinach nagrań tatrzańskich krajobrazów oraz tysiącach zdjęć z Podhala” – zaznacza Bogusz-Moore.I dodaje: „W naszym projekcie eksperymentujemy, jak AI może wpłynąć na nieoczywistość tego, co widzimy.

Wayne McGregor, reżyser i choreograf, to jedna z największych światowych gwiazd tańca współczesnego nie tylko w Wielkiej Brytanii, ale i na świecie. Od 30 lat pełni funkcję dyrektora artystycznego Company Wayne McGregor. Jest też choreografem rezydentem The Royal Ballet i dyrektorem ds. tańca Biennale w Wenecji, a szeroka publiczność może kojarzyć jego nazwisko z niektórych teledysków Radiohead, do których tworzył choreografię. McGregor od 25 lat wykorzystuje w swojej pracy możliwości, które dają technologie – dzięki nim tworzy projekty, które redefiniują taniec nowoczesny, np. Living Archive powstałe we współpracy z Google Arts and Culture.

Na potrzeby A Body for Harnasie McGregor wrócił do fundamentów: gestu. Podstawą projektu jest choreografia wykonywana przez troje tancerzy odgrywających role głównych bohaterów baletu Szymanowskiego. „Kiedy zaczynaliśmy rozmowy o Harnasiach, Wayne pracował akurat nad Świętem wiosny Strawińskiego. Był całkowicie zafascynowany klimatem słowiańskiego folkloru i dlatego entuzjastycznie podszedł do możliwości bliższego poznania tego świata od strony kultury podhalańskiej” – tłumaczy Bogusz-Moore. Świat ten zostaje jednak przetworzony przez sztuczną inteligencję, wytrenowaną na wielu godzinach materiału filmowego i zdjęciowego z Tatr – miejsca akcji Harnasiów. Efekt końcowy to fuzja działań twórczych realizowanych na styku sztucznej i naturalnej inteligencji, zacierających granice między tym, co rzeczywiste, i tym, co wyobrażone.„Szymanowski jako kompozytor i jako artysta rozumiał i cenił przekształcenia. Zamiast zamykać Harnasiów w sztywnych ramach libretta, chciał, by kolejne interpretacje stale ewoluowały, zmieniały kształt i były formowane przez czasy, w których dzieło odczytywane będzie na nowo. Szymanowski wiedział, że aby jego sztuka pozostała żywa dla przyszłych pokoleń, konieczna jest otwartość na nowe formy wyrazu i współpracy – formy, jakich w czasie, gdy powstawała jego muzyka, jeszcze nie znano. Żywotność jest cechą teraźniejszości” – mówi Wayne McGregor, i dodaje: – Nie mam wątpliwości, że Szymanowski byłby tym projektem podekscytowany i może nawet nieco zaskoczony!”.

Od strony muzycznej projekt przygotowuje Edward Gardner. Brytyjski dyrygent od lat zna i ceni muzykę Szymanowskiego. Miał okazję współpracować z Ewą Bogusz-Moore przy realizacji nagrań dzieł Szymanowskiego i Lutosławskiego dla wytwórni Chandos. Na jej propozycję współtworzenia A Body for Harnasie zareagował z ogromnym entuzjazmem. O projekcie mówi: „Nie wyobrażam sobie bardziej ekscytującej współpracy! Wspólnie z Wayne’em przedstawiamy tętniącą życiem partyturę Szymanowskiego w zupełnie nowy sposób”.

Prapremiera baletu Harnasie Karola Szymanowskiego odbyła się w 1935 roku w Pradze. Rok później wystawiono go w paryskiej Grand Opéra, zaś polska premiera miała miejsce w roku 1938, rok po śmierci Szymanowskiego. Kompozytor jako świadek pierwszej inscenizacji doceniał fakt, że stylizacja unika etnografii, bo jak podkreślał w listach do bliskich, „przecież ja nie chcę wesela na Kurpiach”. W ten sposób stworzył prostą opowieść niesioną potężną siłą samej muzyki, o której ówcześni krytycy wypowiadali się, że jest „boską pieśnią prawieczną”, „symboliczną pieśnią całego ludu”.

Do skomponowania góralskiego wesela namawiał Szymanowskiego sam Jarosław Iwaszkiewicz. Panowała wówczas moda na sceniczne przedstawienia ludowych obrzędów, a wesele było najefektowniejszym z nich. Fabuła jest nieskomplikowana: góralka zaręczona z zamożnym, ale niemrawym góralem poznaje znacznie atrakcyjniejszego zbójnika. Namiętność jest obopólna,
a tytułowy harnaś porywa swą wybrankę podczas jej wesela. Być może nie byłoby Harnasiów, gdyby Szymanowski nie zachwycił się urodą juhasów i arkanem, czyli męskim kołowym tańcem huculskim, cechującym się na Podhalu wybitnie popisowym charakterem.

A Body for Harnasie Wayne’a McGregora i Bena Cullena Williamsa (wg Harnasiów op. 55 Karola Szymanowskiego) to międzynarodowa koprodukcja Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach i London Philharmonic Orchestra. Projekt realizowany jest przy wsparciu Instytutu Adama Mickiewicza według koncepcji i w produkcji Studio Wayne McGregor. Wydarzenie współfinansowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Partner projektu: Concertgebouw Brugge.

***

Koncerty
Wayne McGregor i Ben Cullen Williams – A Body for Harnasie (wg Harnasiów op. 55 Karola Szymanowskiego)

Wayne McGregor – reżyseria, choreografia

Ben Cullen Williams – projekt rzeźby, inscenizacja filmowa, warstwa AI

Company Wayne McGregor – ruch

Karol Szymanowski – Harnasie op. 55

NOSPR, Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia (światowa premiera)
London Philharmonic Orchestra (premiera brytyjska)

26 lutego 2024 | sala koncertowa NOSPR, Katowice
Edward Gardner – dyrygent
Andrzej Lampert – tenor
Chór Opery i Filharmonii Podlaskiej
Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia
Benjamin Britten – Five Flower Songs op. 47 na chór a cappella

Wayne McGregor i Ben Cullen Williams – A Body for Harnasie (wg Harnasiów op. 55 Karola Szymanowskiego)

6 marca 2024 | Royal Festival Hall, Londyn
Edward Gardner – dyrygent
Robert Murray – tenor

Vlaams Radiokoor
London Philharmonic Orchestra

Tania León – Raíces (Roots) *prapremiera
Maurice Ravel – La valse
Wayne McGregor i Ben Cullen Williams – A Body for Harnasie (wg Harnasiów op. 55 Karola Szymanowskiego)

(premiera brytyjska)
Współfinansowane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. Koncert hojnie wsparła Victoria Robey CBE.

9 marca 2024 | Concertgebouw Brugge, Brugia

Edward Gardner – dyrygent

Robert Murray – tenor

Vlaams Radiokoor

London Philharmonic Orchestra

Tania León – Raíces (Roots) *prapremiera

Maurice Ravel – La valse

Wayne McGregor i Ben Cullen Williams – A Body for Harnasie (wg Harnasiów op. 55 Karola Szymanowskiego)

***

Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia

Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia z siedzibą w Katowicach to jedna z najważniejszych polskich orkiestr symfonicznych, a także wszechstronnie działająca instytucja kultury. Historia zespołu sięga 1935 roku i nierozerwalnie łączy się z osobą Grzegorza Fitelberga, któremu powierzono zadanie stworzenia pierwszej w Polsce samodzielnej radiowej orkiestry symfonicznej. Zespół zadebiutował na antenie 2 października 1935 roku i od tamtej chwili jest stale obecny na falach Polskiego Radia. Po II wojnie światowej orkiestra została reaktywowana w Katowicach, a jej odbudowę powierzono w 1945 roku Witoldowi Rowickiemu.

W kolejnych dekadach zespół sukcesywnie wzmacniał międzynarodową renomę, występując
w najważniejszych salach koncertowych świata i współpracując z największymi artystami naszych czasów, w tym z Leonardem Bernsteinem, Marthą Argerich i Arturem Rubinsteinem. Prawykonania swoich utworów powierzali orkiestrze m.in. Witold Lutosławski, Wojciech Kilar, Henryk Mikołaj Górecki i Krzysztof Penderecki, a płyty NOSPR wydawane były przez renomowane wytwórnie. Na przestrzeni lat orkiestrą kierowali znakomici dyrygenci, m.in. Jan Krenz, Kazimierz Kord, Tadeusz Strugała, Jerzy Maksymiuk, Antoni Wit, Gabriel Chmura, Jacek Kaspszyk, Alexander Liebreich i Lawrence Foster.

Obecnie bogate tradycje muzyczne zespołu kultywowane są pod kierownictwem dyrektor artystycznej Marin Alsop. Funkcję dyrektor naczelnej i programowej NOSPR sprawuje Ewa Bogusz-Moore.

Stałym elementem tożsamości NOSPR na każdym etapie jej historii pozostawał związek z technologią. Pod koniec lat 60. XX wieku za sprawą ówczesnego kierownika artystycznego Bohdana Wodiczki orkiestra podjęła wieloletnią współpracę z telewizją, a obecnie coraz ważniejszą rolę w budowaniu relacji z publicznością odgrywa Internet.

Siedzibą NOSPR jest nowoczesny budynek zaprojektowany przez pracownię Konior Studio, mieszczący salę koncertową i kameralną oraz liczne przestrzenie warsztatowe i edukacyjne. Dzięki projektowi akustycznemu Nagata Acoustics sala koncertowa cieszy się renomą jednej z najlepiej brzmiących na świecie. 13 stycznia 2023 roku w sali tej po raz pierwszy zabrzmiały organy piszczałkowe zbudowane przez firmę Antona Škrabla ze Słowenii, należące do największych instrumentów w europejskich salach koncertowych. Nieprzeciętne możliwości tego miejsca znajdują szerokie uznanie publiczności, artystów i środowiska muzycznego, czego dowodem jest przyjęcie NOSPR do organizacji ECHO skupiającej najbardziej prestiżowe sale koncertowe w Europie.

NOSPR jest organizatorem Festiwalu Prawykonań „Polska muzyka najnowsza”, Festiwalu Katowice Kultura Natura oraz Międzynarodowego Konkursu Muzycznego im. Karola Szymanowskiego obejmującego pięć kategorii: fortepian, skrzypce, śpiew, kwartet smyczkowy i kompozycję.

Wayne McGregor

Urodzony w 1970 roku Wayne McGregor CBE to uhonorowany licznymi nagrodami brytyjski choreograf i reżyser, który zdobył międzynarodową sławę, przecierając szlaki dla innowacji
w występach radykalnie redefiniujących taniec współczesny. Motywowany nienasyconą ciekawością ruchu i jego potencjału twórczego w swoich eksperymentach prowadzi dialog przy użyciu szerokiego wachlarza form artystycznych, dyscyplin naukowych i interwencji technologicznych. Od ponad 30 lat zdumiewające i wielowymiarowe dzieła wyrosłe z tych interakcji zapewniają McGregorowi pozycję
w forpoczcie sztuki współczesnej.

Wayne McGregor jest dyrektorem artystycznym Studio Wayne McGregor, twórczego miejsca spotkań przesuwającego granice inteligencji fizycznej na ścieżkach tańca, projektowania i technologii. Praca McGregora zakorzeniona jest w tańcu, jednak obejmuje też wiele innych obszarów, m.in. technologię, sztuki wizualne, filmu, operę czy edukację. W 1993 roku powstała Company Wayne McGregor, występująca na całym świecie grupa złożona z najwyższej klasy tancerzy.

Wayne McGregor jest również choreografem rezydentem The Royal Ballet i dyrektorem ds. tańca Biennale w Wenecji. Ponadto regularnie realizuje zlecenia najważniejszych grup baletowych, które włączają jego opracowania do swoich repertuarów. Znajdziemy wśród nich m.in. Balet Opery Paryskiej, Alvin Ailey American Dance Theater, New York City Ballet, Balet Teatru Bolszoj, Królewski Balet Duński i Australian Ballet.

McGregor jest choreografem cieszącym się zainteresowaniem scen teatralnych (Old Vic, National Theatre, Royal Court, Donmar) i operowych (La Scala, Royal Opera, English National Opera, Holenderska Opera Narodowa), branży filmowej (Harry Potter i Czara Ognia, Tarzan: Legenda, cykl Fantastyczne zwierzęta i jak je znaleźć, Sing, Maria, królowa Szkotów) i twórców teledysków (Radiohead, Chemical Brothers). Jest autorem choreografii wyczekiwanego koncertu ABBA Voyage, którego premiera odbyła się w Londynie w maju 2022 roku.

Artysta piastuje stanowisko profesora choreografii w Trinity Laban Conservatoire of Music and Dance.

Jego prace przyniosły mu szereg nagród, w tym cztery Critics Circle National Dance Awards, dwie Time Out Awards, trzy South Bank Show Awards, dwie Olivier Awards, Prix Benois de la Danse i dwie Golden Mask Awards. W 2011 roku został odznaczony Orderem Imperium Brytyjskiego III klasy za zasługi dla tańca, a w 2021 otrzymał Prix de Lausanne za całokształt twórczości.

Ben Cullen Williams

Ben Cullen Williams to mieszkający w Londynie artysta, którego prace obejmują rzeźby, instalacje, fotografie i wideo. W swojej pracy eksploruje związki ludzkości ze światem w gwałtownie zmieniającym się środowisku, szczególnie skupiając się elementach, w których spotykają się przestrzeń, technologia i krajobraz. Bada, w jaki sposób projektowanie przestrzenne może być rozumiane jako fizyczna manifestacja ludzkiej kondycji. Czerpie z szerokiego wachlarza procesów twórczych, od fizycznych po cyfrowe. Zanim rozpoczął studia rzeźbiarskie w Royal College of Art, studiował architekturę na Uniwersytecie w Edynburgu. Stąd też u podstaw jego praktyki leży zgłębianie tego, jak urządzamy przestrzeń, w której mieszkamy, i tego, jak to środowisko na nas oddziałuje. Często wychodzi ze swoimi pracami poza galerie, by rzucić wyzwanie utartym konwencjom prezentacji sztuk wizualnych. Stąd jego dążenie do współpracy z choreografami i muzykami, w ramach której jego dzieła były już prezentowane w teatrach, salach koncertowych i innych miejscach zwyczajowo powiązanych z występami muzycznymi.

Współpraca z przedstawicielami rozmaitych dziedzin i dyscyplin zaowocowała również prezentacją prac Williamsa w różnorodnych przestrzeniach wystawowych i galeriach. Wśród miejsc, w których można było zobaczyć jego wystawy, dzieła performatywne i pokazy filmowe, znajdziemy Musée d’arts w Nantes, Misk Institute w Rijadzie, CAFA Art Museum w Pekinie, Somerset House, 180 Strand, Now Gallery, The Truman Brewery, Saddler’s Wells, The Coliseum, Queen Elizabeth Hall i Picadilly Lights
w Londynie, Dorothy Chandler Pavilion w Los Angeles, Teatr Bolszoj w Moskwie, Ginza Square w Tokio czy K-Pop Square w Seulu.

Współpracował z takimi twórcami i instytucjami, jak Wayne McGregor, Marina Abramovic, badacz polarny Robert Swan, Google Arts and Culture czy MIT Media Lab.

Jego projekty zdobywały nagrody i nominacje konkursach Circa Prize (nominacja 2021), D&AD Yellow pencil (laureat 2018), RIBA award (laureat 2012, nominacja 2011), Aesthetica Award (nominacja 2021 i 2022).

Edward Gardner

Edward Gardner OBE jest pierwszym dyrygentem London Philharmonic Orchestra, a do końca sezonu 2023/2024 tę samą funkcję pełni w Filharmonii w Bergen. Od sierpnia 2024 roku obejmie stanowisko dyrektora muzycznego Opery i Baletu Norweskiego, których doradcą artystycznym jest już od lutego 2022 roku.

Jako dyrygent gościnny w ostatnich sezonach artysta debiutował z Cleveland Symphony Orchestra, Staatskapelle Berlin, Orkiestrą Symfoniczną Radia Bawarskiego, Filharmonikami Nowojorskimi, Philadelphia Orchestra, San Francisco Symphony, Rundfunk-Sinfonieorchester Berlin i Symfonikami Wiedeńskimi; po raz kolejny został zaproszony do kooperacji przez Chicagowską Orkiestrę Symfoniczną, Orkiestrę Gewandhaus w Lipsku, Montreal Symphony, Deutsches Symphonie-Orchester Berlin, Philharmonia Orchestra i Orkiestrę Teatro alla Scala w Mediolanie. Kontynuuje też wieloletnią współpracę z City of Birmingham Symphony Orchestra, której pierwszym dyrygentem gościnnym był w latach 2010–2016, oraz BBC Symphony Orchestra, którą dyrygował podczas wieczorów otwierających i zamykających BBC Proms.

Przez osiem lat (2007–2015) był dyrektorem muzycznym English National Opera. Zbudował silną relację z nowojorską Metropolitan Opera, gdzie dyrygował wykonaniami Potępienia Fausta, Carmen, Don Giovanniego, Kawalera Srebrnej Róży i Werthera. W Londynie powróci do Royal Opera House, gdzie debiutował w 2019 roku, z nową produkcją Katii Kabanowej, a sezon później – z Wertherem.
W sezonie 2021/2022 Edward zadebiutował z Bayerische Staatsoper w nowej produkcji PeteraGrimesa; do Bawarii wrócił w sezonie 2022/2023, by poprowadzić Otella Verdiego. Pośród innych scen, na których wystąpił, znajdują się m.in. La Scala, Chicago Lyric Opera, Glyndebourne Festival Opera i Opéra national de Paris, zaś w tym sezonie poprowadzi wieczór z dwiema operami: Zamkiem Sinobrodego Bartóka oraz Głosem ludzkim Poulenca w Teatro di San Carlo.

Urodzony w Gloucester w 1974 roku, studiował w Cambridge i Royal Academy of Music. Następnie pracował jako asystent dyrygenta orkiestry The Hallé i dyrektor muzyczny Glyndebourne Touring Opera. Wśród jego licznych wyróżnień znajdują się m.in. nagroda dla dyrygenta roku Royal Philharmonic Society (2008) i Olivier Award za wybitne osiągnięcia na polu opery (2009). W 2012 roku z okazji urodzin królowej Elżbiety II został uhonorowany Orderem Imperium Brytyjskiego IV klasy za zasługi dla muzyki.

London Philharmonic Orchestra

Wyznacza nowe szlaki i ekscytuje występami intrygującymi tak w warstwie wizualnej, jak i dźwiękowej – założona w 1932 roku przez sir Thomasa Beechama London Philharmonic Orchestra od swych początków cieszy się sławą jednego z najwybitniejszych zespołów symfonicznych na świecie. Z każdym występem stara się wnieść do współczesnego świata trochę cudowności i utrwala pozycję wiodącej orkiestry na XXI wiek. Siedzibą zespołu jest Royal Festival Hall w Southbank Centre, czyli w bijącym sercu życia kulturalnego Londynu. Jest też zespołem rezydentem sal koncertowych w Brighton, Eastbourne i Saffron Walden. Dużo koncertuje w Wielkiej Brytanii i za granicą, zawsze przy pełnej widowni. Pełni funkcję orkiestry rezydenta Glyndebourne Festival Opera. Rozwija obecność w sieci, na platformach streamingowych i w mediach społecznościowych, a także w kanałach VOD Marquee TV. Wydaje nagrania koncertowe, studyjne i archiwalne we własnej wytwórni, jest także najczęściej streamowaną orkiestrą na świecie z ponad 15 milionami odtworzeń miesięcznie.

Pośród pierwszych dyrygentów London Philharmonic Orchestra znalazły się największe nazwiska
w świecie muzyki, m.in. sir Adrian Boult, Bernard Haitink, sir Georg Solti, Klaus Tennstedt czy Kurt Masur. W 2021 roku 13. pierwszym dyrygentem w historii zespołu został Edward Gardner, a Vladimir Jurowski, w uznaniu wpływu, jaki wywarł na orkiestrę na tym stanowisku w latach 2007–2021, otrzymał tytuł dyrygenta seniora. Pierwszą dyrygentką gościnną LPO jest Karina Canellakis, a Tania León współpracuje z orkiestrą jako kompozytorka rezydentka.

Ważnym aspektem działalności London Philharmonic Orchestra jest inspirowanie następnych pokoleń muzyków i miłośników muzyki. Z pasją angażuje się we wsparcie szkół i nauczycieli, przygotowując koncerty dla szkół, materiały i szkolenia. To, jak ważnymi wartościami są dla zespołu współpraca
i inkluzywność, odzwierciedlają projekty OrchLab i Open Sound Ensemble, dające młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i niepełnosprawnościami szanse na tworzenie muzyki.

Młodzi instrumentaliści dnia dzisiejszego to muzycy orkiestrowi przyszłości, orkiestra zapewnia im więc liczne okazje do rozwoju. Program LPO Junior Artists pokazuje, jak przetrzeć szlaki do pracy
w zawodzie muzyka dla młodych artystów z niedoreprezentowanych społeczności. Młodsi muzycy mogą skorzystać z warsztatów orkiestrowych pod nazwą Overture, a programy LPO Young Composers i Foyle Future Firsts wspierają kolejne pokolenie zawodowych muzyków, ułatwiając im przejście od edukacji do kariery zawodowej. Niedawno ruszył program stypendialny LPO Conducting Fellowship wspierający rozwój dwojga zdolnych dyrygentów u progu kariery pochodzących ze środowisk, które nie miały dotąd szerokiej reprezentacji w branży.