Niezwykle erudycyjny znawca "Be­niowskiego" Stefan Treugutt twier­dzi, że "Beniowskiego" można ni­cować do woli, byle mądrze i z ro­zeznaniem wartości jego wielu warstw, ponieważ z każdą polemicz­ną, sprzeczną z uporządkowanym stan­dardem wizją historii coś będzie "Be­niowski" miał wspólnego. A także to, że to historia gwałtownie aktualizowa­na... A więc "Beniowski" to poemat kla­sycznego nonkonformizmu, poemat tak­że antynacjonalistyczny, odkłamujący narodowe mity, pełen tez laickich ma­nifestacji i braku czołobitności wobec Rzymu i katolickiego Boga, który z mściwego Jehowy przemienia się w panteistyczną siłę codziennego, ludzkie­go krajobrazu. A człowiek jest w tym krajobrazie też względną, lecz jakże intensywną, i skończenie dramatyczną wartością, jak samo życie, bujne, wielorakie i ascetyczne, w zależności jak je się przeżywa, jaką siłę psychiczną w nie się wnosi, ile zmysłu refleksji, po­czucia jego filozoficznej