„7 fiołków płacili/ Za mieszkanie co środę/ Za sprzątanie – stokrotkę/ i konwalię – za wodę” to fragment wiersza „Komorne” Stefana Themersona, na podstawie którego powstaje film animowany, a jego premiera odbędzie się w październiku w Płocku w ramach Festiwalu Themersonów.
fot. mat. organizatora
Płock to miasto, w którym urodził się Stefan Themerson (1910-88), awangardowy prozaik, twórca teorii poezji semantycznej, fotografii i filmów eksperymentalnych. Wraz z żoną Franciszką (1907-88), malarką i ilustratorką, przebywając na emigracji w Wlk. Brytanii, prowadził w Londynie od lat 40. do końca lat 70. XX wieku oficynę wydawniczą Gaberbochus Press.
Festiwal Themersonów organizowany jest przez Płocki Ośrodek Kultury i Sztuki (POKiS) od 2010 r. – jego tegoroczna odsłona potrwa od 21 do 23 października, przy czym z uwagi na pandemię koronawirusa program cyklu wydarzeń został nieco ograniczony w porównaniu do poprzednich edycji.
„Festiwal Themersonów jest w tym roku skromniejszy niż zwykle, ale cieszymy się, że w ogóle się odbędzie, że będzie okazją do bezpośredniego wzięcia udziału w wydarzeniach, które przygotowaliśmy, do spotkań i dyskusji +na żywo+, a nie online” – powiedziała w czwartek PAP Iwona Markiewicz z POKiS.
Jak podkreśliła, podczas tegorocznego Festiwalu Themersonów zaplanowano premierę filmu animowanego „Komorne” Moniki Kuczynieckiej, który powstaje na podstawie wiersza Stefana Themersona o tym samym tytule. „Wiersz jest przepiękny, bardzo wdzięczny do przełożenia na animację” – oceniła Markiewicz. Dodała, iż Monika Kuczyniecka, autorka filmu, to absolwentka Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu, laureatka jednej z edycji konkursu Offowe Odkrycia Roku.
„Chcemy, by nasz festiwal pozostawiał coś trwałego i tym będzie właśnie film +Komorne+” – zaznaczyła Markiewicz.
Zapowiedziała przy tym, że motyw sztuki filmowej pojawi się też podczas autorskich warsztatów animacji poklatkowej w powstałej niedawno pracowni POKiS, które przygotuje Monika Kuczyniecka, a także w trakcie warsztatów „Tri(c)ki Miki” z wykorzystaniem stołu trickowego zaprojektowanego przez Stefana Themersona – warsztaty te poprowadzi z kolei animator kultury Radosław Łabarzewski.
Odbędą się również warsztaty graficzne „Gra(i)fika” dla młodzieży szkół ponadpodstawowych, a ich realizacją zajmie się Mariusz Libel, autor plakatu do tegorocznej edycji Festiwalu Themersonów, członek grupy artystycznej Twożywo.
Anonsując najważniejsze wydarzenia tegorocznego Festiwalu Themersonów, Markiewicz zwróciła uwagę na spektakl „Stolik” formacji artystycznej Karbido z Wrocławia. „Wrażliwość twórców tego spektaklu jest bliska wrażliwości Themersonów” – powiedziała. Jak wyjaśniła, przedstawienie „Stolik” odnosi się wprost do sztuki awangardowej i jej nurtu „obiektów dźwiękowych”.
Dla młodzieży, jak zapowiedziała Markiewicz, przygotowano także warsztaty literackie „Themerson i Lem, bracia w awangardzie”, które poprowadzi Maciej Woźniak, poeta, krytyk muzyczny i literacki, felietonista.
Z kolei w części muzycznej nadchodzącego Festiwalu Themersonów odbędą się koncerty, podczas których w siedzibie POKiS wystąpią Trio Jazzowe Marcina Maseckiego oraz KRÓL.
Markiewicz przyznała, że twórcy płockiego festiwalu poświęconego twórczości Stefana i Franciszki Themersonów myślą już o kolejnej, przyszłorocznej edycji tego wydarzenia. „Chcielibyśmy, aby motywem przewodnim następnego festiwalu był awangardowy film +Europa+ Franciszki i Stefana Themersonów” – podkreśliła.
Jak informował ostatnio berliński oddział Instytutu Pileckiego, film „Europa”, który powstał w latach 30. XX wieku na podstawie poematu Anatola Sterna o tym samym tytule, odnaleziono w Bundesarchiv – po II wojnie światowej uważany był za zaginiony; jego premierowy pokaz odbędzie się 6 października podczas 65. BFI London Film Festival, natomiast pierwszą polską projekcję zaplanowano na 15 października w warszawskim „Iluzjonie”.
Stefan Themerson po ukończeniu gimnazjum w Płocku, studiował fizykę na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie architekturę na Politechnice Warszawskiej. W 1927 r. zajął się eksperymentami z fotografią i filmem, które rozwijał w latach 30. XX wieku. Powstały wtedy m.in. filmy „Apteka”, „Europa” i „Przygoda człowieka poczciwego”. W 1938 r. wraz z żoną Franciszką wyjechał do Francji, gdzie w 1940 r. wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Od 1942 r., będąc już w Wlk. Brytanii, współpracował z Ministerstwem Informacji i Dokumentacji RP w Londynie. Powstał wtedy eksperymentalny film antywojenny „Calling Mr. Smith”.
W 1948 r. Themersonowie otworzyli w Londynie oficynę wydawniczą Gaberbochus Press, którą prowadzili do 1979 r. W latach 1957-59 organizowali tam otwarte spotkania w formule common room, czyli dyskusji i wymiany poglądów artystów oraz naukowców. Stefan jest autorem powieści, opowiadań i esejów. Do wielu jego utworów ilustracje tworzyła Franciszka, która była także autorką scenografii i kostiumów do sztuk teatralnych.
Od 2019 r. POKiS, organizator dorocznego Festiwalu Themersonów, nosi imię obojga artystów.